Nowości wydawnicze

Czytał może ktoś:

Karol Wojtyła wobec reformy liturgicznej w archidiecezji krakowskiej?

https://books.akademicka.pl/publishing/catalog/book/318

Szachmat okruchowi skrupulanci!

Oddam jeszcze ostatnią anonimową przysługę środowisku jako Ahmed, zbiérając trochę wiadomości o twardo-tradycyjnych praktykach co do pateny kielichowéj i obrusu podczas Komunii. Poniższy wpis odnosi się nie do formy obrzędu z połowy XX wieku i, co za tym idzie, współczesnéj "trydenckiéj", ale do wcześniejszéj.

Wyżéj cytowana instrukcja chwali nowowprowadzoną patenę komunijną jako lepszą od tradycyjnégo lnianégo płótna, tkaniny czy, jak to okréśla Nowowiejski, obrusu (linteum / velum / tobalaeum / mappa / mantile; niech ktoś znający się na rzeczy poprawi moje tłumaczenié). Właściwym poprzednikiem pateny komunijnéj niewątpliwie jest patena kielichowa, któréj podstawianié przez djakona pod brodę przyjmujących Komunję ma analogję w przebiegu komunji kapłana. Jéj użycié (dodatkowo, poza rozciągniętą tkaniną) nakazuje djakonowi Manuale Caeremoniarum Romanarum:

VIII. Quodadmodum recipiendæ Communionis observanda sunt quæ sequuntur. I. Ambo Ministri sacri primo communicant ut dictum est numero præcedenti, & in hac actione habent manus extensas sub mappa, caput erectum, oculos modeste demissos, & linguam supra labia inferiora aliquantulum admovent ad recipiendam Hostiam, quam nituntur quamprimum deglutire : postmodum facta simul genuflexione in eodem loco supra marginem suppedanei; transeunt insalutato Celebrante, Diaconus quidem ad cornu Evangelii, Subdiaconus vero ad cornu Epistolæ, accipientes transeundo e manibus Acolythi mappam Communionis, quam ipsi reddunt, statim atque conscenderunt suppedaneum, non genuflectunt illuc advenientes sed assistunt Celebranti, stantes a lateribus ejus per totum Communionis tempus, quo durante Subdiaconus junctas tenet manus, Diaconus vero sinistra manu pectori admota, dextera patenam tenet sub mento eorum quibus datur Eucharistia, experientia constat quantæ sit hæc cautela necessitatis. (...)

(nie zachowuję w całości pisowni oryginału)

To źródło powołuje się na Ceremonjał Biskupi (II xięga, 29 rozdział), ale tam możemy znaleźć najwyżéj nieczytelną aluzję do użycia pateny:

(...) Episcopus firmat se in medio altaris, illi renes vertens, ad cujus dexteram stat diaconus cum particulis consecratis, ad sinistram subdiaconus cum patena ;

Fortescue każe djakonowi wziąć patenę bez żadnych przypisów. Martinucci téż o niéj wspomina, ale jako o zwyczaju lokalnym:

19. Si mos erit, Diaconus dextera accipiet patenam, non adhibens purificatorium, eamque communionis momento communicandorum mento supponet.

Znacznie lepiéj (bo już w źródłach podstawowych: mszale i ceremonjale biskupim) poświadczoné jest użycié do Komunii lnianéj tkaniny, i tu zacytuję twardo-tradycyjny mszał (kolory według oryginału, powiększenia itp. moje):

6. Si qui sunt communicandi in Missa, Sacerdos post sumptionem Sanguinis, antequam se purificet, facta genuflexione ponat particulas consecratas in pyxide, vel, si pauci sint communicandi, super Patenam, nisi a principio positæ fuerint in pyxide, seu alio Calice. Interim minister ante eos extendit linteum, seu velum album, et pro eis facit Confessionem, dicens: Confiteor Deo etc. Tum Sacerdos iterum genuflectit, et manibus junctis vertens se ad populum in cornu Evangelii, dicit: Misereatur vestri, et Indulgentiam, absolutionem et remissionem peccatorum vestrorum etc., et manu dextera facit signum Crucis super eos. Postea genuflectens, accipit manu sinistra pyxidem, seu Patenam cum Sacramento, dextera vero sumit unam particulam, quam inter pollicem et indicem tenet aliquantulum elevatam super pyxidem, seu Patenam, et conversus ad communicantes in medio Altaris dicit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Deinde dicit: Domine non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea. Quibus verbis tertio repetitis, accedit ad eorum dexteram, hoc est, ad latus Epistolæ, et unicuique porrigit Sacramentum, faciens cum eo signum Crucis super pyxidem, seu Patenam, et simul dicens: Corpus Domini nostri Jesu Christi custodiat animam tuam in vitam æternam. Amen. Omnibus communicatis revertitur ad Altare, nihil dicens: et non dat illis benedictionem, quia illam daturus est in fine Missæ. Si particulæ positæ erant super Corporale, extergit illud cum Patena, et si quæ in eo fuerint fragmenta, in Calicem immittit. Deinde dicit secreto: Quod ore sumpsimus, Domine etc., et se purificat, dicens: Corpus tuum, Domine, quod sumpsi, etc., et alia facit ut supra. Minister autem dextera manu tenens vas cum vino et aqua, sinistra vero mappulam, aliquanto post Sacerdotem eis porrigit purificationem, et mappulam ad os abstergendum.

Jak widać, archaiczné przepisy nie tylko nie wręczały ministrantowi pateny, ale wyraźnie dawały mu do rąk co innégo: naczynie z winem i wodą dla wiernych do puryfikacji po Komunii. Ceremonjały, któré czytamy, ignorują tén zapis i traktują obrzęd jako wymarły (niestety, nie znalazłem téraz wyraźnégo świadectwa), ale rubryki o nim wspominały jeszcze na początku XX wieku; tutaj odnośnik do mszału z połowy XIX wieku.
Rozciąganie jakiégoś płótna poświadcza ponadto Ceremonjał Biskupi zaraz tam, gdzie uciąłem poprzedni cytat:

(...) eodemque tempore vocentur duo capellani, seu acolythi, cottis induti, cum mantili albo, quod genuflexi sustinent ante  communicandos, hinc inde ambabus manibus, per quatuor angulos, quousque perfecta fuerit Communio (...)

Niestety, 29 rozdział xięgi piérwszéj, traktujący o Mszy prywatnéj biskupiéj, nie opisuje Komunji wiernych. Dalszé wypisy:
— Manuale Caeremoniarum Romanarum o Mszy prywatnéj:

Si quibusdam danda sit sacra Communio explicat ante illos linteum album statim atque Sacerdos pretiosum sumpsit Sanguinem (...)

— Manuale Caeremoniarum Romanarum o Mszy uroczystéj:

Paulo antequam Celebrans vertat se versus communicandos cum Sanctissimo Sacramento, Cæremoniarius vel alius Clericus accepta mappa Communionis ex Credentia, confert se ad secundum gradum ex una parte, Thuriferarius vero ex altera parte, cui porrigit extremitatem mappæ Communionis ante illos duos quibus primum danda est Communio, non vero illud a longe projiciendo, tum facta genuflexione in eodem loco, recedunt ambo ad angulos suppedanei, in cujus margine genua flectunt, facie ad se invicem conversa, mappamque tenent ita extensam ante illos qui Communionem recipiunt

— Martinucci o Mszy uroczystéj, przykładowo:

  Si Ministri sumpturi sint Eucharistiam, quum Celebrans, dicto Misereatur, etc., Indulgentiam, etc., convertetur ad Altare, procedent in medium et in extremo suppedaneo geniculabunt : duo Acolythi suppedaneum conscendent in extremitates, genua submittent, tobaleam ante Ministros explicabunt et ad extremitates sustinebunt, alter fere contra alterum versus.

— Fortescue, jeśli ktoś chce jeszcze czytać po angielsku: czytana, uroczysta; warto zauważyć, że tén autor dość lekko sobie waży tę część obrzędu w przypadku ministranta, pozwalając mu klęknąć przy ołtarzu po stronie lekcji i przytrzymać do Komunii opadającą część obrusu ołtarzowégo:

If he kneels at the side, facing the gospel side, he may use the end of the altar-cloth as his Communion-cloth.

Jeśli klęczy z boku zwrócony ku stronie Ewangelii, może użyć końcówki obrusu ołtarzowégo jako swégo obrusu komunijnégo.

— ale prawdziwą tradycję znajdziem dopiéro u Nowowiejskiégo! O służbie do Mszy czytanéj:

705. (...) Gdyby kto z obecnych pragnął przyjąć Komunję św., ministrant powstanie, skoro tylko celebrans odkryje kielich i, poruszywszy dzwonkiem na znak rozdawania Komunji św., podnosi go do kredencji. Zaczem, rozciągnąwszy na kratkach przed komunikującymi obrus, jeżeli go na kratkach nie ma, powraca na swoje miejsce. (...)
706. (...) Gdyby miał sam przystąpić do Komunji św., klęka na środku podnóżka i pierwszy Komunję św., złożywszy pierwej swe ręce na piersiach, na krzyż, otrzymuje.

Przy okazji o Kommunii poza Mszą ("jeden tylko ministrant" w sensie "jedynie ministrant"):

834. Jeden tylko ministrant przystępuje do Komunji św., klęcząc na stopniach; wszyscy inni wierni przy kratkach, jeżeli można, naprzód mężczyzni, potem niewiasty, albo, przynajmniej, z jednej strony mężczyzni, z drugiej niewiasty.. Wszyscy zbliżają się do kratek pokorni, skupieni, w ubraniu czystem i skromnem, z oczami spuszczonemi, pierwej złożywszy z siebie broń, odsunąwszy laskę, zdjąwszy rękawiczki. Uklęknąwszy, ręce złożą na krzyż na piersiach, albo, jezeli można, obu rękoma podtrzymywać będą obrus pod brodą. Podczas przyjmowania Komunji usta trzymają skromnie otwarte, język cokolwiek na zewnątrz wysunięty. Po otrzymaniu Komunji usta skromnie i poważnie zamykają, Wreszcie powstawszy, z oczyma spuszczonemi, wyprostowani, odchodzą od swego miejsca w kościele,gdzie dzięki Panu Bogu za otrzymane łaski składają.

Dla pełniejszégo opisu, dla tych, którzy nie mają po tym wszystkim żadnégo wyobrażenia: jeśli około roku 1900 pobożny xiądz odprawiał Mszę cichą przy bocznym ołtarzu, do której służył jeden ministrant, a słuchało jéj ponadto dwoje wiernych świeckich, z których wszyscy mieliby przyjąć Komunję (nie twiérdzę, że to był częsty przypadek), to mogłoby to wyglądać na przykład tak: kapłan bierze z kielichem poza dużą hostją dla siebie jeszcze trzy małé dla wiernych, by konsekrować je, podobnie jak dużą, na korporale. Przed własną komunją podkłada patenę pod Hostję dla siebie i z niéj potém sam spożywa Ciało Pańskié. W tym mniéj-więcéj czasie ministrant powinien rozłożyć obrus dla dwojga pozostałych wiernych (jeśli ma gdzie); Ritus servandus nie precyzuje, jak wygląda komunija samégo ministranta, więc on sam klęka przed ołtarzem i zaczyna Confiteor. Pomijając w tym opisie drugorzędné szczegóły obrzędów, kapłan z trzema pozostałymi Hostjami zebranymi na patenę najpiérw udziela z téj pateny Komunii ministrantowi, który — jeśli jest takim konserwatystą, jak Nowowiejski, — trzyma ręce złożoné na krzyż na piérsiach. Kapłan prawdopodobnie podstawiłby patenę aż pod brodę, analogicznie do własnéj komunji. Daléj ministrant się usuwa na bok, a kapłan nad obrusem udziela z pateny Komunii dwojgu pozostałym.
Oczywiście to nie jedyny możliwy scenarjusz, a we Mszy uroczystéj przed ministrantami przystępującymi przed ołtarzem do komunii powinni dwaj inni trzymać rozciągnięty obrus.