Poniższy wiersz wraz z poprzedzającym go commentarium pochodzi ze strony http://www.mediewistyka.net/content/view/86/40/ (http://www.mediewistyka.net/content/view/86/40/) , a tłumaczem wiersza i autorem comentari jest Marcin Morawski. Na stronie http://www8.georgetown.edu/departments/medieval/labyrinth/library/oe/texts/a3.1.html (http://www8.georgetown.edu/departments/medieval/labyrinth/library/oe/texts/a3.1.html) znajduje się tekst poematu Chrystus w oryginalnej wersji.
Cynewulf - O, Wschodzie, z aniołów najjaśniejszy...
Liturgia i Śródziemie.
W ostatnich dniach Adwentu, na tydzień przed Narodzeniem Chrystusa, w nieszporach pojawiają się tzw. Wielkie Antyfony, będące poetyckimi, opartymi na tekstach Starego Testamentu, wezwaniami do przychodzącego Mesjasza. W obecnej liturgii zachowało się ich siedem, aczkolwiek w średniowiecznych tekstach liczba ich jest różna, i czasami dochodzi do dwunastu. W VIII wieku angielski poeta Cynewulf stworzył poemat, będący medytacją nad tymi adwentowymi antyfonami, często nazywany przez badaczy The Advent Lyrics. Tekst Cynewulfa był lekturą J. R. R. Tolkiena w czasie jego oksfordzkich studiów. Fragment poematu, w którym pojawia się wezwanie Eala earendel, engla beorhtast, w szczególny sposób podziałał na Tolkiena; wiele lat później tak wspominał ten moment: "Poczułem osobliwy dreszcz, jakby coś we mnie drgnęło, na wpół obudzone ze snu. Za tymi słowami, gdybym tylko potrafił to uchwycić, kryło się coś bardzo odległego, dziwnego i pięknego, co leżało daleko poza granicami języka staroangielskiego".[1] Earendel stał się początkiem tolkienowskiej mitologii, ostatecznie przekształcając się w Earendila, którego Valarowie przenieśli na niebo jako gwiazdę.
Jedno ze znaczeń staroangielskiego słowa earendel to "świt, brzask, wschód" [2], a wersy Cynewulfa nawiązują do antyfony używanej obecnie w nieszporach 21 grudnia: O Oriens, splendor lucis aeternae et sol iustitiae: veni et illumina sedentem in tenebris et umbra mortis! (O Wschodzie, blasku światła wiecznego i słońce sprawiedliwości: przyjdź i oświeć siedzącego w ciemnościach i cieniu śmierci). Cynewulf nawiązuje zarówno do tradycji biblijnej, jak i rodzimej, związanej z Północą Europy. Np. nazywając Chrystusa engla beorhtast, najjaśniejszym z aniołów, czyli, zgodnie z etymologią greckiego angelos, najjaśniejszym zwiastunem, kieruje nas do tekstu proroka Izajasza (9,6) używanego w liturgii jako antyfona na wejście trzeciej mszy bożonarodzeniowej: Puer natus est nobis... et vocabitur nomen eius magni consilii angelus (Dziecię się nam narodziło... i będzie nazwany wielkiej rady zwiastunem). Jednocześnie jest On zesłany ofer middangeard, czyli do śródziemia, bo tak możemy przetłumaczyć to stare słowo, pojawiające się w germańskich językach i mitologii, a oznaczające świat zamieszkały przez ludzi słowo, które też stało się inspiracją dla Tolkiena, jak sam wyznaje w jednym z listów.
Poniżej podaję własne tłumaczenie utworu Cynewulfa, ze staroangielskiego oryginału (tekst wg wydania krytycznego B. Muira The Exeter Anthology of Old English Poetry, 2nd ed., Exeter 2000). Poezja staroangielska opiera się na aliteracji, oddanie której nie było możliwe w języku polskim; dlatego zdecydowałem się zachować tylko podział na pół-wersy, również typowy dla poezji starogermańskiej.
O, Wschodzie, z aniołów najjaśniejszy,
do śródziemia ludziom zesłany,
wszelkiej wiary godzien słońca promieniu,
światło ponad gwiazdy, Ty każdy czas
sam z siebie zawsze oświecasz.
Jako Ty, Bóg z Boga zrodzony przed wiekami,
Ojca Syn prawdziwego, w chwale niebios
bez początku zawsze istniałeś,
tak teraz Ciebie w potrzebie Twe własne stworzenie
błaga z ufnością, byś Ty nam jasne
słońce zesłał i sam przyszedł,
byś Ty oświecił tych, co od dawna
mgłą okryci w ciemnościach tutaj
siedzieli w wiecznej nocy; przez grzechy upadli
w mrocznym cieniu śmierci żyć musieli.
Teraz my, pełni nadziei, wierzymy w zbawienie
przez Słowo Boga ludom przyniesione,
które na początku było z Ojcem Wszechmocnym
Bogiem odwiecznym, a teraz stało się
ciałem, wolne od grzechów, które Dziewica zrodziła
smutnym ku ratunkowi. Bóg był wśród nas
widziany bez grzechu; wspólnie zamieszkał,
możny Syn Boga i Syn Człowieczy
łagodny, z ludźmi. Dlatego możemy dzięki
składać zwycięskiemu Panu na wieki, słusznie,
ponieważ sam siebie nam zechciał dać.
[1] H. Carpenter, J.R.R. Tolkien. Wizjoner i marzyciel. Tłum. A. Sylwanowicz, Warszawa 1997, str. 66.
[2] Chociaż etymologia nie jest tu jasna; staroangielskie ?earendel? jest powiązane ze znanym z mitologii nordyckiej Aurvandilem, z którego zamarzniętego palca bóg Thor zrobił gwiazdę. Można więc przypuszczać, że, niezależnie od etymologii, słowo to związane jest z jakimiś zjawiskami niebieskimi.