Lugano 1953 - plany reform liturgii

14-18 IX 1953 r. w Lugano w Szwajcarii odbył się III Międzynarodowy Kongres Studiów Liturgicznych. Oprócz ogólnych oficjalnych posiedzeń były także posiedzenia prywatne, na których rozważano m.in. niektóre zagadnienia dotyczące Mszału Rzymskiego. Większość planowanych wtedy reform wprowadzono w życie w l. 60. W poniższym tekście (ks. B. Magott, Wiadomości liturgiczne, RBL 8 (1955) ss. 155-165) w nawiasach podałem daty wprowadzenia konkretnych zmian.

II. Modlitwy ciche poza Kanonem

a) Odmawianie modlitw po cichu wprowadzono dopiero w czasach karolińskich. Jeśliby się chciało je zachować w poszczególnych wypadkach, trzeba by każdą odpowiednio uzasadnić. Trzeba by opuścić te modlitwy: a) Oramus te, Domine, bo zamiast uzasadnienia pocałunku ołtarza raczej zaciemnia się jego znaczenie; b) na Lavabo wystarczą dwa lub trzy wersety; c) Suscipe, sancta Trinitas [1969 OWMR; 1970 MR]; d) ostatnią Ewangelię [1964 IOe nr 48 j].
b) na ofiarowanie powinno się raczej czyn niż słowa uwydatniać. Z wyjątkiem sekrety (raczej modlitwa "super oblata" [1964 IOe nr 48 e]) więcej trzeba uwydatnić czynności niż modlitwy. I tak: na ofiarowanie chleba wystarczy jeden tylko ruch położenia chleba na ołtarzu przy równoczesnym odmawianiu tych słów: Suscipe, sancte Pater. Przy nalewaniu wina i wody: Deus, qui humanae substantiae; ofiarowanie wina z jakąś krótką prośbą i kończyłoby się ofiarowanie modlitwą: In spiritu humilitatis. [1969 OWMR nr 75; 1970 MR: zachowano tylko Deus, qui humanae substantiae (fragment) i In spiritu humilitatis; nowe modlitwy podczas składania na ołtarzu chleba i wina]. Zastanawiano się, czy by nie należało dodać krótką formułę w czasie przyjmowania przez celebransa darów ofiarnych od wiernych. Wszystkie modlitwy kończą się: Per Christum, Dominum nostrum.
c) Przed Komunią św. pozostaje modlitwa Domine Iesu Christe, zaś po Komunii pozostanie: Quod ore i Corpus tuum, lecz z pewnymi poprawkami, by obie modlitwy zgadzały się ze sobą. Pierwsza bowiem odnosi się do Ojca, druga do Syna, i to pierwsza w liczbie pojedynczej, a druga w mnogiej. Skrócenie Mszy św., które z tego uproszczenia wyniknie, wyjdzie na korzyść czytań. Zresztą te wszystkie zmiany dotyczą Mszy św. śpiewanej, cicha bowiem pozostanie bez zmiany [1969 por. OWMR nn. 156, 163; usunięto modlitwę Corpus tuum ].

III. Życzenia co do doksologii końcowej Kanonu i nowego uporządkowania modlitw i ceremonii po Pater noster.

1 ) Wyrażano życzenia, by również i w rubrykach Mszału Rzymskiego wprowadzić przepisy duszpasterskie, jak to uczyniono w obrzędach Wielkiej Soboty z r. 1952 [1969 OWMR; 1970 MR].
2 ) Wyrażano życzenia, aby: a) można było śpiewać we Mszy śpiewanej, a recytować głośno we Mszy św. czytanej doksologię końcową Kanonu (Per ipsum); b) opuścić wszystkie znaki krzyża; c) kapłan trzymał kielich podniesiony tak długo, aż lud odpowie Amen; d) kapłan klękał tylko po Amen [1964 IOe nr 48 f].
3 ) Wyrażano życzenia, aby: a) Amen po Pater noster usunąć; b) embolizm Libera nos kończący doksologię był śpiewany we Mszy śpiewanej, a recytowany głośno we Mszy św. cichej; c) usunąć żegnania się pateną i jej pocałunek, jak i uklęknięcie [1964 IOe nr 48 g].
4 ) Modlitwa o pokój powinna następować bezpośrednio po Libera nos. Dlatego sam kapłan powinien mówić lub śpiewać Pax Domini, opuściwszy inne ceremonie. Potem mógłby udzielić pocałunku pokoju [1969 OWMR nr 82].
5 ) Życzenia dalsze, by obrzęd łamania chleba i zmieszania świętych Postaci następowały zaraz po pocałunku pokoju z opuszczeniem ceremonii. W czasie łamania chleba wierni mogliby śpiewać Agnus Dei, a we Mszy cichej celebrans mógłby sam to głośno powiedzieć; potem nastąpiłyby modlitwy przygotowawcze do Komunii św. [1969 OWMR nr 83].
6 ) Dalsze życzenie, by celebrans spożył tylko połowę swej Hostii, drugą połowę mógłby rozdzielić wiernym, zwłaszcza usługującym do Mszy św. [1969 OWMR nr 321].
7 ) Jeśli Komunii św. udziela się w czasie Mszy św., to trzeba opuścić Confiteor, Misereatur i Indulgentiam [1960 KR nr 503]. Inne życzenia: by kapłan, udzielając Komunii św. licznym wiernym, mógł używać krótszej formuły, np. Corpus Domini lub Corpus Christi [1964 IOe nr 48 i].
8 ) Kapłani zajmujący się duszpasterstwem powinni się postarać, by Communio było koniecznie śpiewane, i to ze specjalnym namaszczeniem, przez wszystkich obecnych. Dobrać by trzeba odpowiednie psalmy i hymny łatwo przez lud wykonywane, i to w języku ludowym [1969 OWMR nr 87].
9 ) Ostatnie życzenie, by w każdej Mszy św., z wyjątkiem tylko żałobnej, było Ite, Missa est, a zakończeniem Mszy św. byłoby ostatnie błogosławieństwo kapłańskie poprzedzone pocałunkiem ołtarza, głośno przez kapłana wypowiedziane, a lud odpowiedziałby: Amen [1960 KR nr 507 z wyjątkiem nr 507 a].

by kapłan, udzielając Komunii św. licznym wiernym, mógł używać krótszej formuły, np. Corpus Domini lub Corpus Christi
 

i tak czesto bylo, ze mowil
przy 1 osobie - Corpus Dni Nstri 
przy 2 osobie - Jesu Christi
przy 3 - custodiat...

Planowane w 1953 r. zmiany w obrzędach wstępnych Mszy św. różnią się w znaczny sposób od wprowadzonych w 1969 r. Przede wszystkim w 1953 r. chciano zachować podział na spowiedź dla ludu (publiczna, po Credo) i dla kapłana (prywatna, na początku Mszy św.). Być może takie rozwiązanie byłoby lepsze od obecnego, ponieważ kapłan nadal podchodziłby do ołtarza dopiero po osobistej apologii, a nie - jak się to dzieje na NOM - najpierw całował ołtarz, a dopiero potem wraz z wiernymi odmawiał jakąś formę wyznania winy. Również Confiteor dla ludu po kazaniu nawiązywałoby do praktyki ze Mszy pontyfikalnej i stanowiłoby wstęp do Mszy wiernych.

I. Przygotowywany obrzęd Wyznania winy (Confessio) i żalu za grzechy

a) Dla ludu. W odprawianiu Mszy św. pewne momenty pokutne zapomniano, by więcej uwydatnić moment radości. Pewna zaś świadomość grzechu i żalu jest konieczna, by owocniej korzystać ze Mszy św., co zresztą było zachowywane w pierwszych wiekach. Didache (rozdz. 10) mówi: "Zanim zbierzecie się na łamanie chleba i dziękczynienie, najpierw wyznajcie wasze grzechy, żeby ofiara wasza była czysta". Samo pokropienie ludu przed Mszą św. nie wystarczy. Trzeba by na wzór Ceremoniału biskupiego (II, 39), przepisującego po kazaniu odmówienie Confiteor i absolucji, również i dla ludu wprowadzić podobne wyznanie win, i to po części dydaktycznej Mszy św. Odpowiednim miejscem byłoby po czytaniach i kazaniu: Credo, wyznanie win, modlitwa błagalna.
b) Dla kapłana. Na początku Mszy św. należałoby zachować akt pokory i żalu, jak było zawsze, jak podają Porządki rzymskie. Można by zachować: Confiteor (formularz skrócony i bez powtórzenia przez ministranta) lub psalm 129, lub niektóre wiersze psalmu 50. I tak można by odmawiać modlitwy na początku Mszy św.:
In nomine Patris... lub Adiutorium nostrum, lub inne.
Wyznanie win: Confiteor (w formie skróconej, z wymienieniem imienia Jezus)
Potem: Deus, tu conversus... i Ostende...
Zakończenie: Aufer a nobis...
Psalm 42 można by odmówić w drodze do ołtarza. Domine, exaudi... i Dominus vobiscum tylko na początku uroczystych modlitw trzeba by odmawiać.

http://www.liturgia.pl/blogi/Maciej-Zachara-MIC/Deklaracja-Komisji-Przygotowawczej-nt-reformy-ordo-missae-1962-r.html
Na blogu ks. m. Zachary pojawił się przekład bardzo ciekawego szczegółowego wyjaśnienia (declaratio) do 37. punktu schematu o liturgii (stanowiącego odpowiednik KL 50) opracowanego przez przedsoborową liturgiczną Komisję Przygotowawczą. Pośród wyliczonych konkretnych propozycji zmian wiele jest zbieżnych z tymi rozważanymi na Kongresie w Lugano. Na podstawie tej deklaracji widać, że ostateczny efekt reform liturgicznych (NOM) wyszedł daleko ponad to, co już i tak wzbudziło "pewien niepokój i kontrowersje", a jednocześnie że Mszał z 1965 r. nie był aż tak dużym zaskoczeniem dla zorientowanych w tendencjach panujących w ruchu liturgicznym i mógł się raczej wydawać zwieńczeniem reform, a nie dopiero ich zapowiedzią.

Trzeba by opuścić te modlitwy: a) Oramus te, Domine, bo zamiast uzasadnienia pocałunku ołtarza raczej zaciemnia się jego znaczenie

Psalm 42 można by odmówić w drodze do ołtarza.

Przypomniał mi się fragment książki o reformie różańca, który kiedyś czytałem:
OD RETABULUM DO STOŁU EUCHARYSTYCZNEGO
(...)
W oczach tradycji chrześcijańskie, powołującej się na świętego Pawła, stół eucharystyczny jest samym Chrystusem, naszym żywym ołtarzem. Mówiąc o Hebrajczykach podczas Wyjścia z Egiptu, Apostoł wspomina źródło, które wytrysnęło ze skały, by mogli ugasić pragnienie i konkluduje: "...a ta skała - to był Chrystus" (1 Kor 10). O ileż bardziej możemy to powiedzieć o stole eucharystycznym, skąd czerpiemy Krew, która wytrysnęła z serca Chrystusa.
Jeśli tak, jeśli stół sam w sobie jest znakiem tajemnicy Chrystusa działającego w liturgii, jakże zbyteczne okazuje się przedstawianie życia Chrystusa ponad ołtarzem. Ów zwyczaj wznoszenia nad stołem nastawy (retabulum) mógł się upowszechnć tylko w czasie głębokiej dekadencji. Nie rozumiejąc już symboliki właściwej ołtarzowi, nieudolnie zastępowano ją zwykłymi obrazami, stwarzając ryzyko, że ludzie będą podziwiać postacie, zamiast oddawać cześć tronowi Bożemu, jak mówił Jan Chryzostom, czyli będą uganiać się za mrzonkami.
A. Enard OP, Różaniec. Modlić się z Maryją, tłum. J. Grosfeld, Warszawa 1999, s. 38.

Co za paradoks, że szacunek należny ołtarzowi postanowiono przywrócić przez zastąpienie go najczęściej ruchomym stołem, usunięcie nastawy, pocałunków, modlitw u stopni ołtarza...

Na blogu ks. M. Zachary ...

Odnoszę wrażenie, że Ksiądz Zachara przechodzi pozytywne przeobrażenie, od czasów lat 90 ubiegłego stulecia, kiedy był bezkrytycznym apologetą NOM jego wiedza się pogłębiła i przez to staje się coraz bardziej obiektywny. Wtedy prenumerowałem OREMUS i jego ówczesne komentarze spowodowały rezygnację z tej prenumeraty.

Co za paradoks, że szacunek należny ołtarzowi postanowiono przywrócić przez zastąpienie go najczęściej ruchomym stołem, usunięcie nastawy, pocałunków, modlitw u stopni ołtarza...

Warto zauważyć, że w deklaracji komisji przygotowawczej do Soboru nie ma mowy o odprawianiu versus populum przy ołtarzu czy też likwidowaniu retabulów. To w liturgii słowa kapłan miał być zwrócony do wiernych.